حلقه مفقوده جنین اهدایی، نسب است
محمدمهدی عزیزاللهی٬ عضو هیئت علمی گروه حقوق خصوصی دانشگاه قم، در دومین نشست همایش «بررسی اخلاقی، فقهی و حقوقی درمان ناباروری» که ۱۵ بهمن ماه به در سالن امام علی دانشگاه علوم پزشکی قم برگزار شد، اظهار کرد: اگر بخواهیم راجع به بحث محرمیت در موضوع جنین اهدایی صحبت کنیم ابتدا باید دید که اصلاً محرمیت چه معنایی دارد؟ چرا که محرمیت در نگاه عام صرفاً معنایی اخلاقی دارد در حالی که در فقه اینگونه نیست.
قابلیت بیع
وی تصریح کرد: یکی از مباحثی که در جنین اهدایی مطرح می‌شود بحث قابلیت بیع است که با توجه به لقاح که در زمان امام صادق(ع) هم شناخته شده بود بحث بیع به دلیل کامل شدن انسان مطرح نمی‌شود برخلاف اسپرم و تخمک که اجزاء انسان هستند. اگر نظام‌های حقوقی دنیا را نگاه کنیم می‌بینیم وقتی که لقاح صورت می‌گیرد یعنی انسانی به وجود آمده که قابلیت بیع ندارد.
عزیزاللهی در خصوص لایحه ناباروری گفت: ابتدا باید تعریف نسب تشریح شود، نسب یعنی اتصال ولادتی با منتهی شدن یکی به دیگری یا هر دو به ثالث، برای مثال تولد شما در گرو تولد پدرتان بوده و پدرتان به جدتان که به این سلسله، نسب صعودی می‌گویند و بالعکس فرزند و فرزندفرزند نسب نزولی هستند که مجموعه نسب صعودی و نزولی نسب طولی هستند. حال عبارت هر دو به ثالث یعنی اتصال شما به خواهر یا برادرتان که به واسط پدر و یا مادر است و نسب عرضی را تشکیل می‌دهد.
وی افزود: مهم بودن نسب به این علت است که چند بحث را همراه خود دارد، اولین آن حضانت است، ماده ۱۱۵۸ قانون مدنی بحث نسب را مطرح می‌کند و از ماده ۱۱۶۸ به بعد حضانت بررسی می‌شود که حضانت به ما می‌گوید چه کسی وظیفه نگهداری فرزند را دارد و باب سوم هم ولایت را بررسی می‌کند، همه این مباحث باید در خصوص جنین اهدایی هم مشخص شود.
چالش‌های قانون درباره جنین اهدایی
عضو هیئت علمی با بیان دیگر چالش‌های قانون درباره جنین اهدایی گفت: یکی از مباحث دیگر ارث است، چرا که هر کس از پدر و مادر خود ارث می‌برد و با وجود ابوین نوبت به دیگر طبقات برای ارث بردن نمی‌رسد. بحث دیگر محرمیت است که شاید برخی گمان کنند محرمیت صرفاً جنبه اخلاقی دارد که چنین برداشتی غلط است.
وی ادامه داد: در فقه بحثی به نام محرمات وجود دارد که در آن گفته شده چه زنانی بر ما حرام است که ما نمی‌توانیم با آن‌ها ازدواج کنیم برای مثال وقتی می‌گویند مادرتان بر شما حرام است یعنی حق ازدواج کردن با وی را ندارید که متأسفانه امروزه برخی از احکام تبعی همچون اینکه ما حق داریم چه کسانی را لمس کنیم، تبدیل به اصل شده و مباحث اصلی به کنار رفته است.
عزیزاللهی با تشریح محرمات جنین اهدایی گفت: حال اگر جنینی که از یک زوج دیگر اهدا شده و زوج دیگری آن را دریافت کرد، حال اگر بخواهد آن جنین با آن زوج یا زوجه‌ای که آن را متولد کرده ازدواج کند تکلیف چیست؟ بحث دیگر بحث تابعیت است که در دنیا دو سیستم خاک و خون پذیرفته شده است.
وی تصریح کرد: برای مثال در کشوری مثل آمریکا سیستم خاک را قبول دارند یعنی هر کس در آنجا متولد شد، تابعیت آمریکا را دارد ولی سیستم ایران خون است، یعنی هر کس از پدر و مادر ایرانی متولد شود ایرانی محسوب می‌شود و در قضیه جنین اهدایی بحث تابعیت هم چالش‌های خودش را دارد، برای مثال یک زوجین عراقی به ایران آمدند و از بانک جنین به زوجین عراقی جنین تزریق کردیم حال تابعیت این فرزند چیست.
تفاوت فرزندخواندگی با اهدای جنین
عزیزاللهی در خصوص تفاوت فرزند خواندگی با اهدای جنین گفت: برخی از فقها جنین اهدایی را مانند آوردن و نگهداری و سرپرستی فرزند می‌دانند با این فرق که ابتدا این فرزند در رحم نگهداری می‌شود و سپس به دنیا می‌آید و اگر عموم مقالات مقایسه اهدای جنین با فرزند خواندگی را مطالعه کنید متوجه می‌شوید که اهدای جنین را یک مرتبه کامل‌تر دانسته‌اند یعنی باردار می‌شود و فرزند به دنیا می‌آورد.
وی در خصوص قانون اخیراً تصویب شده فرزندخواندگی گفت: در قانون جدید فرزندخواندگی آمده که مادری که فرزندخوانده آورده است در صورت نامحرم ماندن می‌تواند با او ازدواج کند حال ممکن است که شخصی به قصد ازدواج فرزندی را بیاورد و بزرگش کند تا با او ازدواج کند و اگر اهدای جنین را مانند نگهداری فرزند بدانیم آنگاه همین قضیه صدق می‌کند.
عزیزاللهی ضمن تشریح سه نظر فقهی در خصوص اهدای جنین یعنی جواز مطلق، عدم جواز مطلق و فرق گذاشتن بین لقاحی که از اسپرم و تخمک زوجین شرعی به وجود آمده باشد یا از بانک اسپرم و تخمک لقاح صورت گرفته باشد، گفت: در صورت اول جایز است و در صورت دوم جایز نیست، فقیهی که قائل به نظر جواز مطلق یا قائل به تفصیل است آیا به گیرنده جنین هم توجه دارد؟ یعنی این شرط مذکور در قانون که زوجین نابارور دارای صلاحیت از فقه آمده یا از مصلحت‌اندیشی قانون‌گذار؟ اگر فقها اصرار دارند که اهدای جنین مثل قبول سرپرستی فرزند است پس همانطور که در آنجا زن می‌توانست درصورت نامحرم ماندن با او ازدواج کند ممکن است کسی بخواهد به قصد ازدواج کردن با جنین وی را قبول کند.
روش‌های متفاوت در خصوص جنین اهدایی
عزیزاللهی با اشاره به روش‌های متفاوت در خصوص جنین اهدایی گفت: سه روش در حوزه جنین اهدایی وجود دارد، اولین روش عدم شناخت مطلق یعنی گیرنده و دهنده همدیگر را مطلقاً نشناسند، روش دوم شناخت اولیه است و روش سوم هم شناخت تفصیلی است که دائماً اهداکننده و اهداشونده با هم مرتبط باشند.
وی در پایان گفت: اگر روش عدم شناخت مطلق را در نظر بگیریم، طبق نظر فقها توارث را با زوج صاحب تخمک واسپرم بدانیم تکلیف ارث این جنین چه می‌شود؟ آیا جز این است که مشمول ماده ۸۶۶ قانون مدنی یعنی بلاوارث می‌شود چرا که دهنده که مشخص نیست و گیرنده هم رابطه نسبی با او ندارد؟ حال اگر این زوجین نابارور بعداً بارور شدند آیا رابطه برادر و خواهری بین فرزندان آن‌ها و این جنین برقرار است؟ این‌ها نشان می‌دهد که مسئله باید موشکافی شده و احکام آن به سهولت در دسترس نیست.
روابط عمومی معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی قم
نظر دهید