معاونت تحقیقات و فناوری

معرفی

علم‌ سنجي‌ يكي‌ از رايج‌ترين‌ روش‌هاي‌ ارزيابي‌ فعاليت‌هاي‌ علمي‌ است‌ كه‌ در روسيه‌ پديد آمد و به‌ دنبال‌ مطرح‌ شدن‌ آن‌ دانشمندان‌ برجسته‌اي‌ از تعداد مقالات‌ علمي‌ به‌ عنوان‌ ملاكي‌ براي‌ مقايسه‌ توليد علمي‌ كشورهاي‌ مختلف‌ استفاده‌ كرده‌اند.
اساس‌ كار علم‌ سنجي‌ بر بررسي‌ چهار متغير اساسي‌ شامل‌ مؤ‌لفان، انتشارات‌ علمي، مراجع‌ و ارجاعات‌ است. علم‌ سنجي‌ بر آن‌ است‌ كه‌ با استفاده‌ از بررسي‌ جداگانه‌ اين‌ متغيرها يا تركيب‌ مناسبي‌ از آن‌ها خصايص‌ علم‌ و پژوهش‌ علمي‌ را نمايان سازد.
علم سنجي، فن تجزيه و تحليل آماري و كمي متون علمي است. يكي از مهمترين اهداف اين علم، بنا نهادن نظامهايي از شاخص هاي توصيف كننده پژوهش در اجتماعات مختلف علمي است. انتشار مداوم و منظم چنين شاخص هايي مي تواند عنصري مفيد و كارآمد براي مديريت تحقيق و سياستگذاري و چگونگي تخصيص بودجه و امكانات در علوم باشد .
نتايج حاصل از اين تجزيه و تحليل، به تعيين ساختار جريان مدارك علمي و فرايندهاي استنادي آنها كمك مي كند. ارزشيابي كمي علوم كه منجر به باروري و توسعه مي‌شود، مي‌تواند كمك بزرگي براي مسئولان و برنامه‌ريزان باشد تا آنها بتوانند با هزينه كمتر بيشترين استفاده را از منابع مالي و انساني برده و در بهينه سازي ساختار اقتصادي ـ اجتماعي كشور موثر باشند. علم سنجي علاوه بر آنكه به دنبال جنبه‌هاي كمي علوم و تحقيقات است اقدام به اندازه‌گيري و تعيين معيارهاي جنبه‌هاي مختلف مديريتي و سازماني علوم نيز مي‌نمايد. در سطحي وسيعتر علم سنجي را مي‌توان از عوامل موثر گردش مستمر فعاليتهاي تحقيقاتي در هر زمينه علمي دانست كه مستقيما با ارزشيابي كمي علم سروكار دارد.
تعداد مولفان به عنوان يكي از شاخصهاي فعاليت علمي در كشورهاي مختلف مي‌باشد كه مي‌تواند مبنايي براي مقايسه آنها محسوب گردد.
انتشارات علمي تمامي مكاتبات و ارتباطات علمي چاپ شده را مي‌تواند شامل باشد. يكي از مجاري اساسي ورسمي انتشار علمي، مقالات مي‌باشند كه مي‌توان توزيع آنها را برحسب زمان، مكان، نوع يا مجراي انتشار وساير ويژگيها مورد بررسي قرار داد. تعداد انتشارات به عنوان عنصري اساسي در علم سنجي مي‌باشد كه مي‌تواند مبناي مقايسه‌هاي بين اجتماعات مختلف علمي و كشورها قرار گيرد. امروزه اكثر انتشارات علمي تبلور تلاشهاي گروهي تعدادي از مولفين مي‌باشند.
مراجع مورد استناد انتشارات علمي نشان دهنده منابع، خواستگاهها وبويژه قدمت [روزآمدي] انديشه‌هاي گنجانده شده در اين مقالات هستند. مراجع به طور كلي نشان دهنده استنادهاي رسمي يك انتشار علمي به منابع علمي مي‌باشند.
ارجاعات به يك انتشار علمي نشان دهنده مراجع مرتبط با آن مي‌باشند، مراجع از پيشينه‌هاي نتايج علمي خبر مي‌دهند اما ارجاعات نشان دهنده نفوذ و تاثير علمي هستند. امروزه تجزيه و تحليل ارجاعات علمي يكي از مشهورترين روشهاي علم سنجي است. شهرت اين شاخص تا حدود زيادي ناشي از آن است كه ارجاعات مي‌توانند به طور كارا و موثري نقص موجود در شاخص كميت و شمارشي صرف انتشار علمي را جبران كرده و توسط عناصر كيفي مشخص اين شاخص را تكميل و آنرا كيفي نمايند.